Na de verwoestende aanslagen op Hiroshima en Nagasaki zou natuurkundige Robert Oppenheimer onmiddellijk spijt hebben gehad van zijn allesvernietigende uitvinding. Maar klopt dat eigenlijk wel? De waarheid blijkt net zo ingewikkeld als de kernwetenschap zelf.
Wie was Robert Oppenheimer?
Julius Robert Oppenheimer werd in 1904 geboren in New York. Zijn vader was een Duitse textielimporteur, zijn moeder een Amerikaanse kunstschilder. De jonge Oppenheimer bleek een getalenteerde student: na slechts drie jaar aan de Harvard University slaagde hij summa cum laude voor zijn studie scheikunde. Na nog een studie theoretische natuurkunde aan zowel de University of Cambridge als de Universiteit van Göttingen in Duitsland, promoveerde hij aan die laatste op 23-jarige leeftijd.
De jonge natuurkundige leerde aan de universiteit veel knappe koppen kennen. Zijn academische werk maakte indruk en hij was een begaafd en enthousiasmerend docent. Hij schreef artikelen over de kwantummechanica, en voorspelde onder meer het bestaan van de neutron en zwarte gaten. Oppenheimer viel op onder zijn vakgenoten, en dat zou hem in 1942 een wel heel bijzonder baantje opleveren.
Wapenwedloop tussen Duitsland en de VS
In 1938, aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog, ontdekten wetenschappers Otto Hahn, Fritz Strassmann en Lise Meitner het kernsplijtingsproces in een laboratorium in Berlijn. Verschillende Joodse wetenschappers, onder wie ook Albert Einstein, uitten hun zorgen over deze ontdekking vrijwel direct: als Duitsland op korte termijn een atoombom zou ontwikkelen, zou die weleens in de verkeerde handen terecht kunnen komen.
De Amerikaanse president Roosevelt besloot daarop dat de Verenigde Staten nazi-Duitsland voor moesten zijn. Er werd een zeer geheim project opgezet om de allereerste atoombom ooit te ontwikkelen.
Oppenheimer en de atoombom
En niemand minder dan Oppenheimer werd gevraagd om aan dit zogenoemde Manhattanproject mee te werken. Eerst om allerlei berekeningen en uitzoekwerk te doen, later als wetenschappelijk directeur van het laboratorium waar de bom zou worden getest.
Op 16 juli 1945 kwamen Oppenheimer en zijn collega’s samen in de woestijn van New Mexico. Trinity, de allereerste atoombom ooit, zou hier tot ontploffing worden gebracht. De eerste kernexplosie ter wereld veroorzaakte een krater met een diameter van 360 meter. Op bijna tweehonderd kilometer van de testlocatie zouden er nog ruiten zijn gesprongen. Oppenheimer en zijn collega’s keken op veilige afstand toe, maar allemaal wisten ze dat de wereld na Trinity nooit meer hetzelfde zou zijn.
Technici aan het werk in het afgelegen Los Alamos-laboratorium in New Mexico. Het Amerikaanse leger vroeg Robert Oppenheimer in 1942 om het lab op te richten. Hier werden de beste theoretisch natuurkundigen van het land samengebracht. Hun doel? De allereerste atoombom maken.
Op 6 en 9 augustus bombardeerde de Verenigde Staten de Japanse steden Hiroshima en Nagasaki met respectievelijk uraniumbom Little Boy en plutoniumbom Fat Man. Allebei de steden werden verwoest op een schaal die geen precedent kende en sindsdien nooit meer is geëvenaard. Ongeveer 250.000 mensen kwamen om het leven.
Had Oppenheimer spijt van de atoombom?
Oppenheimer had zitting gehad in het wetenschappelijke comité dat de Amerikaanse overheid had aanbevolen de bom zo snel mogelijk tegen Japan in te zetten om zo een einde te maken aan de Tweede Wereldoorlog. Op de avond van het bombardement op Hiroshima werd Oppenheimer feestelijk onthaald door zijn collega-wetenschappers. Zijn enige spijt? ‘Dat de bom niet op tijd klaar was geweest om tegen Duitsland te gebruiken.’
Toch was Oppenheimer geschokt en ontzet over de hoeveelheid burgerslachtoffers die er was gevallen in Japan. Een paar weken na de bombardementen schreef Oppenheimer een brief aan het Amerikaanse oorlogsministerie waarin hij waarschuwde dat ‘de veiligheid van deze natie niet geheel of zelfs maar in de eerste plaats mag berusten op haar wetenschappelijke of technische bekwaamheid’.
Ondanks dat Oppenheimer het Manhattanproject altijd heeft verdedigd, zou hij zich de rest van zijn leven uitspreken tegen nucleaire proliferatie. In 1960 was hij medeoprichter van de World Academy of Arts and Sciences en hij zou les blijven geven over wetenschap en ethiek tot zijn dood in 1967. ‘Natuurkundigen hebben zonden gekend,’ zei hij in 1950, ‘en die kennis kunnen ze nooit meer verliezen.’
Merav Pront
Editor
Merav Pront is digital editor bij National Geographic en schrijft daarnaast geregeld voor het magazine. Tijdens haar studie sociale geografie leerde ze lokale fenomenen in een internationale context plaatsen. Als freelance journalist zoekt ze naar de kleine verhalen achter het grote nieuws. Ze schrijft onder meer voor de VPRO en het Nationaal Holocaustmuseum.
